Biografie Paul Schatz

Bij belangrijke technische ontwikkelingen denken we vandaag de dag aan complexe computertoepassingen of aan biotechnologie. De uitvindingen van Paul Schatz liggen op het gebied van mechanica, ze zijn op een vergelijkbare manier net zo makkelijk te bereiken. Wat maakt ze vandaag de dag zo speciaal ?

Tobias Langscheid (kleinzoon)

Paul Schatz heeft op het gebied van Kinematica, de bewegingsleer op basis van de ideëen van de ontwikkeling van de 18^e en 19^e eeuw een ontwikkeling ingezet, die tot ver in de toekomst reikt. Hij beschrijft dat nauwkeurig in zijn boek “Technik und Gestaltung”.

In de Kinematica denkt men vandaag de dag nog weinig over alternatieven na. Al het conventionele bouwt voort op rotatie.

Op dit gebied heeft men van alles afgevinkt met de gedachte dat alles was af te strepen. Vervolgens komt er plotseling iemand met een Oloïde, een Turbula of Inversina, die een ruimte in een achtbaan veranderen, dat is irritant. Je valt terug in de tijd wanneer je je weer met de mechanica bezig zou gaan houden. Vaak is de reactie: dit kan niet werken.

Waarom zijn de uitvindingen van Paul Schatz zo weinig bekend ?

Dat komt omdat technologie tegenwoordig nog nauwelijks zichtbaar is.

Wanneer je een motorkap openmaakt, zie je alleen elementen die af zijn, je kan met een normale moersleutel niets meer aanrichten.

Onze communicatie cultuur is eigenlijk gewoon oppervlakkig, de dunste beeldschermen hebben niet meer met techniek maar met uiterlijk van doen.

We vegen, draaien en tippen, de drie bewegingen van een smartphone. Bij een stoomlocomotief had je de technologie, de ervaren monteur, de wielen, de drijfstangen en de stoom.  Als we vandaag de dag in een TVG stappen, krijgen we alleen de snelheid, maar niet het waarom we zo snel rijden.

De technologie is uit de beleving en het bewustzijn verdwenen. En toch hangt juist daarmee haar enorme verspreiding samen.

Oftewel puur mechanisch zijn de uitvindingen van Paul Schatz niet eenvoudig te begrijpen, wat is het moeilijke eraan ?

“Ik heb net met de technicus van een grote regenbak getelefoneerd. 3000 Kubieke liter vervuild water. Hij was van mening dat één Oloïde in het midden van het bekken noodzakelijk was voor de beste prestaties. Ik moest hem vertellen dat het niet een gewone roerder was die roteert en vanuit het centrum naar de periferie gaat, maar een beweging is die tangentieel is en aan de kant bevestigd wordt. Dat maakt het veel makkelijker, heel praktisch. Maar er is nog iets speciaal. De ontwikkeling van het mechaniek gaat met een toenemende versnelling van de snelheid. De krachtige deconvolutie ontvouwt, wanneer hij zich langzaam beweegt in het vak een zichtbare, tastbare snelheid, de hoogste prestatie.

Dit betekent dat de wereld rondom de technologie moet veranderen ?

Ja, je kan niet gewoon een nieuwe machine installeren, je moet de omgeving van de machine ook anders denken.

Het is erg kortzichtig wanneer aan afvalwater een plant zuurstof aan water toe moet voegen. Dan denk je hoeveel kilo kan er in een bepaalde tijd toegevoegd worden.

Maar bij de Oloïde gaat het eigenlijk hierom: hoe kan ik het oppervlak zodanig activeren,  dat het water weer zelf zuurstof opneemt. Dat is nogmaals een omkering van de manier van denken en dat maakt het moeilijk om er over te communiceren. De technologie die we vandaag de dag tot onze beschikking hebben is op een bepaalde manier van denken gebaseerd.

Hoe kwam Paul Schatz aan zijn nieuwe manier van denken ?

Tijdens zijn studie aan de Technische Hoge school in München heeft hij de gedachte achter de gebeurtenissen van de eerste Wereldoorlog proberen te achterhalen.

Zowel toen als nu, staat de schuldvraag in de ruimte. Tegenwoordig in het kader van de vernietiging van de aarde, de ecologische vraag, toen met de vernietiging van Europa, als gevolg van de oorlog.

Vernieling gebeurt uiterlijk gezien altijd door technische apparatuur, het product van onze manier van denken, onze denkcultuur.

Hoe heeft hij de cultuur die hij vond omschreven ?

Hij heeft het beschreven als materialistisch, als volledig verlaten door artistieke en sociale kwesties.

Maar ook van  de fundamentele vraag van de wetenschappelijke scheiding van subject en object heeft hij de problematiek ingezien. Dat is waarom hij zich heeft bezig gehouden met alternatieve benaderingen, met het communisme, het Boeddhisme, de vredesbeweging en de antroposofie.

Tegenwoordig kan een soldaat min of meer van achter zijn buro een virtuele oorlog in Afghanistan voeren. Daarna gaat hij naar huis voor het avond eten met zijn kinderen. De scheiding van actie, gevolg van de actie, denken en voelen is veel drastischer dan 100 jaar geleden. In de eerste Wereldoorlog moest de tweede man in een open vliegtuig het machine geweer bedienen. Hij zag hoe de vijandelijke vliegtuigen crashten en wist dat dat hem ook kon gebeuren.

De eerste Wereldoorlog waarin in grote stijl techniek werd ingezet. Wat was Paul Schatz voor een man, dat hij daar zo’n sterke impuls uit heeft gehaald, voor het vormgeven van zijn leven ?

Veel van zijn tijdgenoten hebben ingezien dat er iets moest veranderen. Zij hebben een socialistische manier geprobeerd, de kunst, het theater en de literatuur onder de mensen te brengen en ze hebben veel bereikt.  Paul Schatz heeft de Beierse Sovjet republiek ervaren in München , maar hij ging niet meer vechten. Toen de universiteiten vanwege de oorlog gesloten waren, ging hij naar de kunstacademie om te tekenen. Hij zei tegen zichzelf dat hij zich niet bij de witten of de roden aan hoefde te sluiten, de schuldvraag is er gewoon niet. Het zijn niet de communisten of de Joden, het ligt aan het denken, al het andere is afleiding.

Bronnen

Wie heeft hem daarbij geïnspireerd? Theodor Lessing was belangrijk voor hem. En vervolgens was het een toeval dat Paul Schatz in 1922 in München Rudolf Steiner persoonlijk gehoord heeft. Het werk van Paul Schatz is niet voor te stellen zonder het werk van Rudolf Steiner, maar ook niet zonder Plato, Socrates of Pythagoras. De klassieke Griekse tijd is eigenlijk een bron van de meetkunde en dus ook van de machines.

Aan de ene kant zocht Paul Schatz een nieuwe manier van denken, aan de andere kant heeft hij zich met zijn kennis ook altijd empirisch praktisch aangeboden, tot voorbij de materie in de techniek.

Dit is iets wat hem onderscheidt. Het niet bij een filosofische benadering te laten maar altijd te proberen om ook natuurwetenschappelijk of praktisch artistieke benadering na te streven.

Uit zijn teksten en brieven krijg je ook de indruk dat hij een zeer spiritueel mens was ?

Het bestaan van een geestelijke wereld was absoluut en echt voor hem. En hij heeft door de antroposofische scholing veel uitgewerkt, maar zich nog steeds nooit bij een bepaalde groep aangesloten. Hij zocht steeds naar de hoogst mogelijke mate van vrijheid

Als je naar zijn uitvindingen kijkt, lijkt hij een zeer nauwkeurig wetenschapper te zijn, een wiskundige en een empirist. Hoe sloeg hij de brug naar het spirituele en naar de kunst ?

Het kristalheldere wetenschappelijk denken was belangrijk voor hem, maar het mag de gevoelskant niet bevriezen. Het moet een evenwicht, een balans geven  en het moet steeds weer het juiste vinden tussen geestelijke emotie en denken. Mogelijkheden moeten op het juiste moment worden gebruikt. De beroepen beeldhouwen en wiskundige zijn als contra gewichten op de weegschaal.

De sterkte van een as  of de lagers van een machine kan je niet met je gevoel benaderen, die moet je berekenen. Je moet de fysica en de kinematica beheersen. Met deze middelen alleen kan je geen hout snijden. Dat is wat Paul Schatz duidelijk heeft gescheiden. Hij zei: de Oloïde is geen kunstwerk, het is een wiskundig model. Werken was voor hem ontwikkelingsstappen maken, markeerpaaltjes op de weg, of zelfs een afvalproduct van de bewustwording.

Van omstulping naar machine

Hoe is het dan tot de ontdekking van de omstulping gekomen? Paul Schatz ging in 1927 aan de antroposofische Kunstacademie van Dornach studeren. De omstulping is dus niet ergens, maar specifiek op het Goetheanum ontwikkeld. Om de omstulping te beleven, te begrijpen is een scholing in manier van denken noodzakelijk. De uiterste aanzet was voor Paul Schatz de opdracht om een holtekas voor een urn te maken. Hij heeft zich daarvoor intensief met de vraag van de geestelijke toestand van de mens na de dood bezig gehouden met daarbij de gedachte van Rudolf Steiner dat de aardse mens, na de dood overgaat in een kosmisch mens. Dus de vraag naar de omkering is ontstaan via de urn.  Omdat zoals het aardse lichaam , de dodecaëder, de urn, in relatie tot de holtekas, naar het kosmische voeren kan. Ja, dit kan via de dierenriem als symbool van het kosmische. Geometrisch ontstaat daardoor de vraag: hoe krijg je een cirkel (van de dierenriem)  op een Dodecaëder.

Hoe werd de weg afgelegd van de ontdekking van de omkering naar de machine?

Dat is voor een mechanicus als Paul Schatz vrij makkelijk. Een gekoppelde keten, zoals die uit de Dodecaëder ontstaat kan je niet verplaatsen, maar de zesdelige ketting die uit de omstulping van de kubus ontstaat heeft een gedwongen werking. Daarmee kom je aan bij de technologie.

Wil dat zeggen dat de delen altijd op een bepaalde manier om elkaar heen bewegen ?

Het is een wiskundige beweging, geen geometrische pudding. Bovendien is de kubus de meest aardse van de Platonische lichamen, geen water of lucht. De kubus heeft het meeste met ons aardse hier en nu te doen. Met de kubus ging het helemaal los, daaruit ontstonden er explosief meer uitvindingen van Paul Schatz bijvoorbeeld  voor de pogingen voor een systeem van voortstuwing heeft  hij van de Zwitserse Economie Foundation en van Basel rederijen geld gekregen. Dat heeft hem mogelijk gemaakt te overleven tijdens de Tweede Wereld oorlog in Zwitserland. In 1938 heeft de Duitse staat hem het staatsburgerschap als Jood geweigerd een lot zoals voor vele Joden, bijvoorbeeld Else Lasker- Schüler werd door de Zwitserse autoriteiten gedeporteerd van uit Zürich naar Palestina.

De beroepen van Wiskundige en beeldhouwer als contragewichten op de weegschaal.

Dit had ook met Paul Schatz kunnen gebeuren. Ja hij moest bij anderen mensen om geld vragen dan bij de Staat. Het ging om grote sommen geld.

Hoe kreeg hij de ondersteuning van Basel rederijen voor elkaar ?

Hij was altijd zeer concreet. Heeft de industriëlen aangeschreven en contact met hen onderhouden. Ook daarom is het archief zo spannend, daar bevindt zich de uitwisseling met ondernemers, mechanica-ingenieurs en universiteiten.

Voor de opleiding van studenten aan de ETH Zurich heeft hij kristallografische  collecties van plexiglas modellen  gebouwd. Er zijn correspondenties met Siemens, Dorniers etc.

Ondanks dat, is hij altijd zijn eigen weg gegaan. Had hij niet als succesvol Ingenieur bij een bedrijf aan het werk kunnen gaan ?

Nee, de onafhankelijkheid was voor hem een belangrijk ding. Volgens conventionele overwegingen was hij irrationeel. Hij had zich ook als docent kunnen profileren en niet voortdurend in financiële nood hoeven verkeren.

Het bedrijf Bachofen heeft ongeveer tien jaar licenties voor een machine, de Turbula betaald.

Begin zeventiger jaren hebben ze de aandrijving zodanig gewijzigd, dat zij niet langer onderworpen waren aan de licentieplicht.

Zo zat hij in een keer zonder inkomen met 72 jaar oud, geen verzekering, niets. Dat heeft ertoe geleid om op 76 jarige leeftijd de Oloid BV op te richten.

Voor dit bedrijf heeft hij toen opnieuw machines ontwikkeld ?

Hij heeft altijd ontwikkeld, altijd, altijd. Tot de laatste ineenstorting op 80 jarige leeftijd. We hebben het in het archief over 350 modellen, geometrische lichamen, machines, tekeningen etc. Wij schatten dat hij het dubbele of drievoudige heeft moeten vernietigen omdat hij geen geld en geen plaats had.

Het zou decennia lang aan werk opleveren om alles na te bouwen en te begrijpen. Het zijn altijd ruimtelijke en ritmische fenomenen met hoge effectiviteit, maar ze stellen ook hoge eisen aan het bewustzijn.

Paul Schatz werd dus op zijn 76^ste ondernemer, maar hij was toch eerder het type van de uitvinder?

Hij was geen ondernemer met een economische blik, daarvoor heeft hij altijd een samenwerking gezocht, dat was ook een sociaal drama. Als ondernemer had hij het werk van een uitvinder niet kunnen uitvoeren. In 1941 heeft hij wel de Turbula zelf op de beurs in Bazel afgegeven, maar een ondernemer moet zich met zijn product op een strategisch doel vastleggen. Zo’n type was hij niet.

De Oloïde is geen kunstwerk, maar een wiskundige vorm

Nogmaals:  waarom zijn deze uitvindingen zo fascinerend en tegelijkertijd zo weinig bekend?

Er sluimert een potentieel in deze dingen. Dat is ook een kwestie van bewustzijn. Het werk van Paul Schatz is alleen te begrijpen als je bereid bent om het bewustzijn wakker houden. De selectieve blik die men vandaag de dag heeft, verhindert deze totaalblik. Anders bekeken: we verbinden ons te weinig met de productie van de dingen, we gebruiken ze. Industrie en technologie is iets voor specialisten, of het wordt ergens in China gemaakt.

De bio-beweging en de alternatieve geneeskunde hebben zich vrij ver ontwikkeld, maar met alternatieve technische oplossingen staan we nog aan het begin. Er is zeer veel geld voor nodig om een machine markt-klaar te ontwikkelen. Het is desondanks nog steeds moeilijk te begrijpen waarom er zo weinig uitvindingen van Paul Schatz geïmplementeerd worden.

Ja, er is een succes verhaal: de Turbula. Die heeft de belangen van de gevestigde industrie onnavolgbaar gediend. Heel anders dan bij de Oloïde die werkt in de open ruimte, in water.

Omdat water een brede publieke behoefte dient, geeft dat een goede rechtvaardiging. Er zijn resultaten dat het mogelijk is om met 200 Watt 10.000 kubieke liter water te mengen. Dat brengt scheurtjes aan in het zelfbeeld van de huidige fysieke modellen van energie en effectiviteit in water.

Als men het publieke wetenschappelijke bewijs zou kunnen leveren, dan zou dat een paradigmaververschuiving betekenen (stelsel van modellen en van theoriën dat binnen een gegeven wetenschappelijke discipline het denkkader vormt van waaruit de werkelijkheid beschreven wordt). Om te meten hoe een stroming werkt behoort tot het meest complexe.  Helemaal in de Natuurkunde. En de stroming van de Oloïde is niet lineair, het is ritmisch en de verspreiding is eng snel, elk waterdeeltje heeft een andere richting. Om dit te kunnen meten zijn krachtige camera’s en lasertechnieken nodig.

Bij een bedrijf in Rapperswil hebben wetenschappers de kosten van een onderzoek met betrekking tot een de publiek aanvaardbare argumentatieketen hoe stroming werkt uitgerekend. Er is ongeveer 300.000 Zwiterse Franken voor nodig. Wie betaalt dat?

De chemische industrie?

Vanuit sociaal oogpunt heeft de Oloïde een heel ander verhaal dan de Turbula. Wanneer de industrie wil, dat de stoffen A en B in drie seconden  gemengd zijn, en het succes van het resultaat hiervan is snel te identificeren, dan worden er zo 10 of 20 Turbulas besteld. Hoeveel ze kosten maakt dan bijna niet uit.

Oloïde betekent in het Grieks : Holas, wanneer men iets omstulpt, wanneer men een kubus omstulpt en geometrisch exact elk punt van de kubus volgt, gaat men door het oneindige, door het midden van de Kosmos, alles is in beweging.

Als je met de Oloïde iets nieuws zou willen maken, moet je misschien niet alles, maar zeer veel meenemen anders krijg je geen kans om het product op de markt te zetten.

Commercieel gezien werken degenen die een Oloïde mixer bestellen in Markt-Nischen (?). Ze hebben een golfbaan of zijn viskwekers. Als het dan toch in een waterzuiveringsstation ingezet wordt, dan ook alleen maar omdat andere technologieën werden afgewezen en de exploitanten wanhopig waren. Dat is een commerciële Partisanenweg. Om werkelijk aan het publiek tegemoet te komen, zou men een andere weg in moeten slaan, namelijk de wetenschappelijke weg.

Hebben Technische Hogescholen geen belangstelling om dit te verkennen ?

Bij jonge onderzoekers bestaat er interesse. Zij kunnen met de programmeertechnieken omgaan en hebben passende milieutechnologie. Maar nog steeds schudden de Oloïde machines de fysieke ideeën door elkaar, die tot nu toe zijn onderwezen op universiteiten en hoe wij in de laatste 2000 jaar hebben leren denken.

Bijvoorbeeld de soorten kogellagers die er zijn, berusten allemaal op het principe van rotatie. Ze zijn op de techniek van de laatste 150 jaar afgestemd. Maar de Oloïde draait niet, het stulpt om.  De krachten van de omstulpingstechniek zijn ritmisch.  Dat wil zeggen, er worden telkens slechts twee of drie ballen in een cirkel van negen tot twaalf belast. Het zijn bewegingen die men eerder vanuit de menselijke gewrichten kent, daarom zou men geheel nieuwe elementen moeten ontwikkelen. Met een Oloïde machine wordt je met het modulaire systeem van de industrie geconfronteerd.

Het is vergelijkbaar met de biodynamische landbouw, waar het niet alleen gaat over het weglaten van chemie, maar om je als hovenier zodanig  te scholen, dat je in staat bent een veelomvattendere waarneming te ontwikkelen.

Hiermee zijn we weer terug bij het begin, bij het nieuwe denken van Paul Schatz, waarnaar hij  tijdens zijn studies na de Eerste Wereldoorlog op zoek is geweest. Willen we zijn uitvindingen en techniek begrijpen, dan moeten wij hiervoor ook deze weg volgen. De weg naar een biologisch dynamische Mechanica, zal een behoorlijke opgave zijn, want zoals je zegt: we vegen, draaien en tippen.